Ahmet İnam

"Khaos" kavramı bizde son zamanlarda matematiksel, fiziksel, mühendislikle ilgili boyutları olan khaos teorisiyle anılır oldu. Khaos'un kosmolojik, kosmogenik bağlamlarının dışında, metafizik (ontolojik) varoluşsal, ethik alanlarda da çekirdek bir kavram olduğu unutuluyor. ("Çekirdek kavram" sözünden o alanın diğer kavramlarının oluşumunda, kavramlar arası ilişkide belirleyici rolü olan kavramı anlıyorum. Örneğin Newton Fiziğinde "kuvvet", "ivme"; Aristo Ahlakında "erdem" çekirdek kavramlardır.) Doğrusu, "khaos" u böyle yorumluyorum. ("Kaos" değil de "khaos", "etik" değil de "ethik" olarak yazışımın gerekçesi, bu sözcüklerin özgün anlamlarına geri dönme, o anlamlarından çıkarak yorum yapma çabamdır!)

Khaos'un sağlıkla ne ilgisi olabilir? Khaos, Eski Yunan mitolojisinin bir yorumuyla, yer ve göğün birbirinden ayrılması olarak anlaşılabilir. (Presocratic Philosophers, G. S. Kirk, J. E. Raven, Cambridge University Press, London, 1957 (1977), s. 26-35) Khaosun oluşmasıyla, yerle gök birbirinden ayrıldı. Khaos öncesi, yeryüzü ve gökyüzü bitişikti. Bu yoruma göre evrenin yaratılışında önce khronos vardır, khaos, diğer mitolojik varlıklarla birlikte ortaya çıkar, khronos'un ardından. Khaos, sözcüğünün etimolojik çözümlenmesinden (örneğin, açılmak, yarılmak, esnemek gibi anlamlara gelen khainein ile bağlantısı gözönüne alındığında!) bir ayrılma, açılma, yarılmayı dile getirdiğini görebiliriz. Khaotik yarılma, yer ile göğün ayrılmasıyla ortaya çıkan yarılmadır. Yer ile gök arasındaki açıklıktır. Nasıl yorumlamalı bu açıklığı? Bu açıklığın sağlıkla ne ilgisi var?

Khaotik ayrılığın bilincine varamayanlar için iki durum söz konusudur. Ya evren, dünyanın kendisidir, yani dünya, yeryüzü tüm gökyüzünü doldurmuştur, bir anlamda herşey "dünyevi"dir, dünyayla ilgilidir ya da yeryüzü tümüyle gökyüzüyle kaplanmış herşey gökyüzü olmuştur. İlk durum, dar bir yaşama iter bizi, gerçekçilik adına çoğu kere düşülen hallerden biridir, hayatımızdaki gökyüzünün yokluğu. İkincisi dünyaya boşveren, dünyayı anlayamayan bir gökyüzü sarhoşluğu'dur. Oysa insan, khaostan sonra insandır, bu yarılmanın ardından hem yeryüzüne hem gökyüzüne ait olduğu için insandır. Hem ölümlü, yeryüzüne ait, hem de gökyüzüne ulaşabildiği için ölümsüzdür. Birey olarak ölümlüdür insan ama içindeki sonsuzluğu, içindeki gökyüzünü diğer bireylere aktarabilir. Gençlere, doğacak olanlara. Yeryüzünden gökyüzüne uzanır, onu tanımaya, keşfetmeye, ele geçirmeye çabalar. İnsana bu açıdan, ilk bakışta çelişkili gelecek bir deyimle, ölümlü ölümsüz diyebiliriz. Sağlık, yalnız bedenimizin sağlığı değildir. Sağlığın bir bütün olduğunu tartışan çağımız tıp düşünürleri vardır. Sağlığımız, bedenimizin, duygularımızın, düşüncelerimizin, çevremizle ilişkilerimizin sağlığı demektir. Bu bütünlük, khaotik ayrılmanın ya da yarılmanın anlaşılmasını gerektiriyor. Khaos öncesi, pro-khaotik sağlık, sağlığımızı ya yeryüzüne (örneğin salt cerrahi ya da farmokolojik sağaltıma) ya gökyüzüne (manevi gücümüzü güçlendirerek yapılmaya çalışılan sağaltım!) indirger. Khaos, bize yeryüzü ve gökyüzü ayrılığını hatırlatır. Bu ayrılığın aşılması gerektiğini. İnsan gökle yer arasında, hem yerden hem gökten pay alan ama ne tümüyle göğe ne de tümüyle yere ait olamayan bir varlıktır. Sağlığımız da, bu metaforlarla düşünüldüğünde, bizdeki khaotik yarılmayı, doğrusu khaotik bütünlüğü görerek yaşayacağımız sağlıktır.

İnsansa gökyüzünü yeryüzüne indirgemeye çalışıp, sağlık sorunlarını insanın bütünlüğünü düşünmeden çözmeye çalışıyor: Bendeki gökyüzünü göremeyen hekimlerin önünde, yeryüzünden herhangi biriyim, belli ilaçları alıp, belli sağaltım yöntemleri uygulandığında "hiç birşeyin kalmaz" denen herhangi bir varlık.

Tıp, gökyüzünü unutmaya çalışan bir dünyada, ekonominin teknolojinin çarklarından kurtulmayı denemeli, khaosla gelebilecek sağlığı, khaos denen insan bütünlüğünü ve insandaki ayrılığı görebilen sağlığı sağlayabilmek için.

Kasım 2002, Ankara.