Avrupa Yeşil Mutabakatı ve Türkiye’de Sürdürülebilir Büyüme
Erol Taymaz
http://users.metu.edu.tr/etaymaz
23 Haziran 2021
Bilim Akademisi Yaz Okulu 2021
Sunum planı
- Büyümenin Kaynakları ve Sürdürülebilir Büyüme
- Büyüme ve teknoloji
- Teknoloji politikaları
- Avrupa Birliği Yeşil Mutabakatı
- Türkiye’de Büyümenin Kaynakları
- Yeşil Mutabakat ve Türkiye
Neo-klasik büyüme kuramı
\(Q_t = f(A_t, K_t, L_t)\)
\(Q_t = A_t K^\alpha_t L^\beta_t\)
\(Q_t = A_t K^\alpha_t L^{1-\alpha}_t\)
\(q_t = A_t k^\alpha_t\)
Varsayımlar
- \(I_t = sQ_t\) (\(i_t = sq_t\))
- \(n\) (nüfus artış oranı), \(s\) (tasarruf oranı) ve \(\delta\) (sermaye aşınma oranı) sabit
- Teknolojik değişme yok (\(A_t = A = 1\))
Neo-klasik büyüme kuramı
Yeni işgücünün aynı miktarda sermaye kullanması için gerekli yatırım miktarı, \(I^+ = (nL)k + \delta K = nLk + \delta Lk\)
Gerçekleşen yatırım, \(I = sQ = s(qL)\)
Denge koşulu (sabit \(k\) ve \(q\) ), \(I^+ = I → sq = (n + \delta)k\)
\(sq > (n + \delta)k\) ise \(k\) ve \(q\) artar, \(sq < (n + \delta)k\) ise \(k\) ve \(q\) azalır
Denge noktasında, \(q^* = ({s \over {n + \delta}})^{\alpha/(1-\alpha)}, k^* = ({s \over {n + \delta}})^{1/(1-\alpha)}, q^*/k^* = {{n + \delta} \over s}\)
Neo-klasik büyüme kuramı
Denge noktasında \(g_q = g_k = 0; g_Q = g_K = n\)
Başlangıç sermaye yoğunluğu düşük olanlar daha hızlı büyür!
Beklentiler
Az gelişmiş ülkeler gelişmiş ülkeleri yakalar (uzun dönemde kişi başına gelir aynı olur)
Kişi başına gelir düzeyleri birbirine yakınsar
Neo-klasik büyüme kuramı
Teknolojik değişmenin etkisi
\(Q_t = A_t K^\alpha_t L^{1-\alpha}_t\)
\(A_t\) (toplam faktör üretkenliği) artış oranı \(g_A\)
Denge noktasında \(g_q = g_k = g_A; g_Q = g_K = n + g_A\)
Teknolojiyi belirleyen etkenler
- \(A_t = f(Ar\_Ge_t, H_t)\)
- Teknolojik gelişme = üretkenlik artışı = süreç yeniliği
Kaynak kısıtının etkisi
\(Q_t = A_t K^\alpha_t L^\beta_t M^\gamma\)
Çevre kirliliği/iklim değişikliğinin etkisi
\(Q_t = A_t K^\alpha_t L^\beta_t M^\gamma E^{-\delta}\)
Evrimci kuram
Uzun dönemde ekonomik büyümeyi belirleyen etken: (teknolojik) yenilikler
Yenilik biçimleri
Yenilik tipleri
- Artımsal
- Radikal
- Teknolojik sistem
- Tekno-ekonomik paradigmada değişim (teknolojik devrimler)
Teknolojik devrimler
Tekno-ekonomik paradigmalar
Teknolojik fırsat penceresi
Tekno-ekonomik paradigmalar
|
|
|
Sayı
|
Dönem
|
Tanım
|
Temel_girdi
|
|
|
|
Birinci
|
1770-80/1830-40
|
Erken mekanizasyon
|
Pamuk ve pik demir
|
|
İkinci
|
1830-40/1880-90
|
Buhar ve demiryolu
|
Kömür, ulaşım
|
|
Üçüncü
|
1880-90/1930-40
|
Elektrik ve ağır sanayi
|
Çelik
|
|
Dördüncü
|
1930-40/1980-90
|
Fordist kitlesel üretim
|
Enerji (özellikle petrol)
|
|
Beşinci
|
1980-90/?
|
Bilişim ve iletişim (BİT)
|
Çip/mikroelektronik [veri]
|
|
|
Sanayi 4.0?
Teknoloji politikaları
Teknolojik değişim sürecinin hızı ve yönünü değiştirmeye yönelik politikalar.
Teknoloji politikaları: Neo-klasik yaklaşım
- Teknoloji üretiminin niteliği
- Kamusal mal niteli
- Maliyet yapısı (yüksek sabit maliyet/düşük marjinal maliyet)
- Risk ve belirsizlik (teknoloji/piyasa)
- Teknolojik bilgi üretiminde, özel getiri < toplumsal getiri (piyasanın aksaması)
- Teknolojik faaliyetlere toplumsal optimumun altında yatırım yapılması (eksik yatırım)
- Eksik kullanım (ölçek ekonomileri)
- “Fazla” yatırım (Patent yarışı)
- Ar-Ge faaliyetlerine devlet desteği (teşvikler)
- Teknolojik değişmenin hızlı artırılabilir, fakat yönü etkilenmez
Teknoloji politikaları: Neo-klasik yaklaşım
Teknoloji politikaları: Neo-klasik yaklaşım
Teknoloji politikaları: Evrimci yaklaşım
- Etkileşimli, evrimci ve doğrusal olmayan bir süreç olarak teknoloji üretimi
- Sistem yaklaşımı: Firmalar, üniversiteler, araştırma merkezleri, düzenleyici kurumlar, destek kuruluşları, köprü kuruluşları, eğitim kurumları
- Sistemik aksaklıkların giderilmesine yönelik teknoloji politikası
- İstenilen geleceği ulaşmak için teknoloji politikası
- Teknolojik değişmenin hızının artırılması
- Süreç yenilikleri
- Yapısal değişme
- Teknolojik değişmenin yönünün etkilenmesi
- Yeni ürünlerin/sektörlerin oluşması
- Yeni üretim yöntemleri
Ekonomik büyüme ve sorunları
- İklim
- Sera gazı emisyonu
- Ekosistem açısından en önemli tehdit
- Çevre
- Doğal kaynaklar
- Sorunlar
- Negatif dışsallıklar ve ortak eylem sorunu
- Çevreyi kirletme hakkı - temiz çevre hakkı?
C02 salınımı
Küresel ısınma
Paris Anlaşması
- Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (1994)
- Küresel ısınmaya yönelik ilk hükümetlerarası çevre sözleşmesi
- Sera gazı emisyonlarının azaltılması
- Koyoto Protokolü (1997-2020)
- Paris Anlaşması
- 21. Taraflar Konferansı (COP21, 2015)
- Kürsel sera emisyonlarının %55’ini oluşturan en az 55 tarafın onayı ile 4 Kasım 2016’da yürürlüğe girdi
- Küresel ortalama sıcaklık artışının sanayileşme öncesi döneme göre 2ºC derece ile sınırlandırmak, mümkünse 1.5ºC derecenin altında tutmak
- “Ortak fakat farklılaştırılmış sorumluluklar ve göreceli kabiliyetler” ilkesi
- “Ulusal Katkı Beyanları”: Her ülke 5 yılda bir hedeflerin gerçekleşmesine yönelik faaliyetlerini tanımlıyor
- Azaltım, uyum, finans, teknoloji transferi ve kapasite inşası
- Azaltım: Mutlak azaltım, tavan emisyon yılı, referans senaryodan azaltım, emisyon yoğunluğu hedefi (emisyon/üretim)
- Türkiye 2016’da imzaladı fakat onaylamadı
- Türkiye Niyet Edilen Ulusal Katkı Beyanı (2015): 2012 yılında 430 milyon ton olan toplam sera gazı emisyonlarının, azaltım önlemleri ile 2030 yılında 929 milyon tona kadar çıkarabileceğini belirtti (hiç önlem alınmazsa 2030’da 1175 milyon tona çıkacak, “artıştan %21 oranında azaltım”)
Paris Anlaşması: Senaryolar
Avrupa Yeşil Mutabakatı
Avrupa Birliği, Avrupa Yeşil Mutabakatı (AYM, Aralık 2019)
- Sürdürülebilir büyüme/gelecek için yeşil dönüşüm stratejisi
- Hedefler
- 2050’de AB’nin iklim-nötr olması (sera gazı emisyonlarının hızla azaltılması)
- Temiz, erişilebilir, güvenilir enerji
- Sıfır kirlilik
- Ekosistemleri ve biyoçeşitliliği koruma
- “Tarladan Sofraya” sağlıklı ve çevreyle dost bir gıda sistemi
- Sürdürülebilir ve akıllı ulaştırma
- Enerji ve kaynak kullanımı bakımından etkin yapılaşma
- Temiz ve döngüsel bir ekonomi için sanayide dönüşüm
- “Kimseyi arkada bırakmama” (dönüşümden etkilenecek bölgelere/sektçrlere/kesimlere destek)
Niçin “Yeşil Mutabakat”?
- Yeşil hareketin güçlü olması
- Avrupa açısından iklim ve çevre sorunlarının önemi
- Güvenlik ve mülteciler sorunu
- Enerji bağımlılığının azaltılması (2015 %55, 2050 %15)
- Yatırım talebi
- Yeşil teknolojilerde rekabet gücü - yeni pazarlar
İklim değişikliğinin kontrol altına alındığı yeni bir uluslararası iş bölümü ve ticaret sistemi
Yeşil tekno-ekonomik paradigma / Yeşil fırsat penceresi
İklim-nötr büyüme
Hedefler
- Karbon (sera gazı) salınımının azaltılması
- Enerji üretiminde verimlilik
- Enerji tüketimde etkinlik
- Fosil yakıtların payının azaltılması
- Yenilenebilir enerji kaynaklarının payının artması
Araçlar
- AB içinde: Karbon fiyatlaması
- Emisyon Ticaret Sistemi (ETS, 2005)
- AB dışında: Karbon kaçağının engellenmesi için “sınırda karbon düzenlemesi” (carbon border adjustment)
- Karbon fiyatlaması uygulamayan ülkelere yönelik “Karbon vergisi”
- Karbon vergisi ihracatçı sektörleri desteklemiyor
Sınırda Karbon Düzenlemesi: Karbon vergisi
- Tüm ürünler mi, bazı ürünler mi? (Sadece karbon etkisi çok ve ticarete konu olan ürünler?)
- Tüm ürünlerse uygulaması zor, bazı ürünlerde olursa değer zincirinde diğer ürünlere kayış (çelik yerine çivi ithalatı)
- Ürüne özel mi, üretim yöntemine göre mi?
- Çelik – nasıl üretildiğine bağlı olarak kabor salınımı değişiyor
- Sertifikasyon gerekli – değer zincirinde karbon salınım miktarı
- Küçük firmaların aleyhine, çünkü sertifikasyon maliyeti aynı
- Bazı ülkeler daha çok etkilenecek (CO2 salınımı çok olan sektörlerde yoğunlaşanlar, Çin, Hindistan, Rusya, Vietnam vb)
Avrupa için Yeni Bir Sanayi Stratejisi
A New Industrial Strategy for Europe (2020)
- Değişen dünya
- İkiz dönüşüm: Ekolojik ve dijital dönüşüm
- Yeşil Kalkınma: Yeni bir tekno-ekonomik paradigma
- “The ICT paradigm can be shaped and steered in an environmentally friendly direction. This was not true of the previous paradigm which was based on mass production and the exploitation of cheap oil.” (Freeman, 1992: 203)
- Bu dönüşümde eşit şartların sağlanması Avrupa’nın egemenliği açısından zorunlu
- Bunun için yeni bir sanayi stratejisi geçerli
- İlkeler
- Avrupa değerleri
- Sosyal piyasa ekonomisi
- Güçlü yanlar/fırsatlar
- Katma değeri yüksek ürün ve hizmetlerde küresel rekabet gücü
- Yüksek işgücü ve çevre standartları
- Yeşil teknoloji ve yüksek teknoloji patentlerinde öncü
- Lokalleşme eğilimi (3D baskı, vb) - bazı sanayi sektörlerinin Avrupa’ya dönmesi
- Sanayi stratejisinin hedefleri
- Küresel düzeyde rekabetçi ve öncü bir sanayi
- Küresel düzeyde rekabetin korunması - uluslararası ticaret sistemi
- İklim-nötr bir sanayi
- Temiz teknoloji ve ürünlerde öncü olmak
- Avrupa’nın dijital geleceğini belirleyen bir sanayi
- Eylemler
- Fikri Mülkiyet Eylem Planı
- Rekabet politikası/teşvikler
- Enerji yoğun sektörlerin modernleşmesi ve karbonsuzlaşması
- Sürdürülebilir ulaşım
- Kritik hammaddelerin arz güvenliğinin sağlanması
- İlaç politikası
- Stratejik dijital altyapı ve anahtar kolaylaştırıcı teknolojilerin gelişiminin desteklenmesi
- Yeşil kamu tedarik politikaları
- Yenilik, yatırım ve işgücü niteliğine yeniden önem verilmesi
- KOBİ politikası
C02 ihracatı
Büyümenin kaynakları
- Yatırım
- Yaygın eğitim
- Yenilik
- Yapısal dönüşüm
Büyümenin ölçülmeyen maliyeti: Çevre?
Büyümenin kaynakları: Yatırım
Büyümenin kaynakları: Yatırım
Büyümenin kaynakları: Yatırım
Büyümenin kaynakları: Yatırım
Büyümenin kaynakları: Yaygın eğitim
Büyümenin kaynakları: Yaygın eğitim
Büyümenin kaynakları: Yenilik
Büyümenin kaynakları: Yenilik
Büyümenin kaynakları: Yapısal dönüşüm
Büyümenin kaynakları: Yapısal dönüşüm
Büyümenin kaynakları: Yapısal dönüşüm
Büyümenin ölçülmeyen maliyeti
Yeşil Mutabakat: Azgelişmiş ülkeler için seçenekler
- Kısa dönem
- Karbon vergisi
- AB Paris Anlaşması’nın onayını ve etkin uygulanmasını bağlayıcı hale getiriyor ve gelecekteki kapsamlı ticaret anlaşmalarında Paris Anlaşması koşulu getiriyor
- Finansal destekler
- Orta-uzun dönem
- Aynen (Kuznets eğrisinde) devam: Şimdi kirlet, sonra temizle
- Yeşil teknolojiye uyum: Sürdürülebilir büyüme
- Ucuz ve yerel üretim
- Bölgesel kalkınma
- Teknolojik sıçrama: Yeni/Yeşil tekno-ekonomik paradigmaya geçiş
Yeşil teknolojilerde Çin’in patent oranı (%, birikimli)
|
|
|
Teknoloji
|
2005-2010
|
2011-2016
|
|
|
|
Güneş ısı
|
32.78
|
40.75
|
|
Güneş PV
|
10.95
|
19.19
|
|
Rüzgar
|
15.94
|
25.05
|
|
Bioyakıt
|
14.54
|
19.12
|
|
|
Gelecek
- AB’nin kendi politikalarını diğer ülkelere kabul ettirmesi?
- Yeni tedbirler, yeni politikalar?
Türkiye ve Paris Anlaşması
Türkiye Niyet Edilen Ulusal Katkı Beyanı (2015)
Kısa dönem: Karbon vergisinin etkisi
- Kapsam (doğrudan ve dolaylı etkilenecek sektörler)
- İhracat düzeyi
- Vergi miktarı
Kısa dönem: Karbon vergisinin etkisi
Karbon fiyatları (1 Nisan 2021)
Kaynak: World Bank, 2021: 26
Kısa dönem: Karbon vergisinin etkisi
Karbon vergilerinin Türkiye-AB ihracatına olası maliyeti
Kaynak: Yeldan, Sevil ve Aşıcı, 2020: 13.
Karbon vergilerinin Türkiye-AB ihracatına olası maliyeti (ihracat değerine oranı)
Kaynak: Yeldan, Sevil ve Aşıcı, 2020: 14.
Kısa dönem: Türkiye için senaryolar
- Baz Patika: “Her şey eskisi gibi”
- SKD_30: Aynı politikalar, 30 €/tCO2e sınırda karbon vergisi (AB)
- SKD_50: Aynı politikalar, 50 €/tCO2e sınırda karbon vergisi (AB)
- AB_AYM: Karbon fiyatlama sisteminin kurulması, emisyonun %21 azaltılması
- GSYİH’nın %0.5’i düzeyinde ek uluslararası finansman
- Yeni yatırımlar sonucu enerji verimliliğinde %1 artış
Tahmin sonuçları
Kaynak: Yeldan, Sevil ve Aşıcı, 2020: 17.
Kaynak: Yeldan, Sevil ve Aşıcı, 2020: 17.
Uzun dönem: Ne yapmalı?
- Yeşil teknolojiye uyum: Sürdürülebilir büyüme
- Ucuz ve yerel üretim
- Bölgesel kalkınma
- Dijital dönüşüm
Uzun dönem: Politika araçları
- Uzun dönemli, sistemli, sürekli ve tutarlı politikalar
- Düzenlemeler (kalite ve çevre standartları)
- Ekonomik mekanizmalar (karbon ticaret sistemi, emisyon vergileri)
- Ar-Ge
- Ar-Ge destekleri
- Kamu alımı
- Teknolojik yayılma
Kaynaklar
- Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (2016), Türkiye’de Emisyon Ticareti Tesis İşletmecileri için Hazırlık Kılavuzu, Ankara: T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Dünya Bankası ve PMR.
- Doğal Hayatı Koruma Vakfı/WWF (2021), 10 Soruda Türkiye ve Paris İklim Anlaşması, Doğal Hayatı Koruma Vakfı/WWF.
- European Commission (2020), A New Industrial Strategy for Europe, COM(2020) 102 Final, Brussels: EC.
- European Commission (2020), The European Green Deal, COM(2019) 640 Final, Brussels: EC.
- Freeman, Chris (1992), “A Green Techno-Economic pardigm for the World Economy,” C. Freeman (der.), The Economics of Hope: Essays on Technical Change, Economic Growth and the Environment, London: Pinter: London, ss. 190–211.
- Freeman, Chris (1996), “The greening of technology and models of innovation,” Technological Forecasting and Social Change, 53(1): 27–39.
- Lema, Rasmus, Xiaolan Fu ve Roberta Rabellotti (2020), “Green windows of opportunity: latecomer development in the age of transformation toward sustainability”, Industrial and Corporate Change, 29(5): 1193–1209.
- Perez, C. ve Luc Soete, (1988), “Catching up in technology: entry barriers and windows of opportunity,” G. Dosi, C. Freeman, R. R. Nelson, G. Silverberg and L. Soete (der.), Technical Change and Economic Theory, London: Pinter, ss. 458–479.
- Rodrik, Dani (2014), “Green industrial policy”, Oxford Review of Economic Policy, 30(3): 469–491.
- World Bank (2021), State and Trends of Carbon Pricing 2021, Washington, D.C.: World Bank.
- Yeldan, Erinç, Acar Sevil ve Ahmet Atıl Aşıcı (2020), Ekonomik Göstergeler Merceğinden Yeni İklim Rejimi, İstanbul: TÜSİAD.
- Zachmann, Georg and Ben McWilliams (2020), “A European carbon border tax: much pain, little gain”, Policy Contribution, 05/2020, Bruegel.
