Tübitak 1001 Projesi

Anne, Baba ve Çocukların Birlikte Oyunları ve Geçmişle İlgili Konuşmaları: Toplumsal Cinsiyetin ve Ebeveynlerin Cinsiyet İdeolojilerinin Etkileri

Projenin Amacı

· Ebeveynler doğdukları andan itibaren çocuklarıyla yakın bir ilişki ve yoğun bir etkileşim halinde olmakla birlikte, çocuğun gelişen ifade ve oyun becerileriyle birlikte oyun ve geçmişle ilgili konuşmalar bu etkileşimin en yaygın gerçekleştiği bağlamlar olarak öne çıkmaktadır.

· Her iki bağlam da çocuğun bilişsel, sosyal ve duygusal gelişimini farklı yönlerden desteklemektedir.

· Aynı zamanda, her iki etkileşim kanalı da ebeveynler açısından çocuklarını sosyal hayata hazırlama, sosyal ve ahlaki rolleri öğretme ve beklentileri iletme gibi noktalarda çocukların aile içindeki sosyalleşme süreçleri açısından önemli fırsatlar sunmaktadır.

· Bu bağlamların çocukların sosyalleşme süreçlerine olan etkileri ayrı olarak birçok araştırmaya konu olmuştur.

· Bu araştırmada ise her iki bağlam birlikte kullanılmış, bu bağlamlarda önceki çalışmalara dayanarak seçilen belirli çocuk ve ebeveyn davranışlarının çocuğun cinsiyeti, ebeveynlerin cinsiyeti ve cinsiyet ideolojileri ile olan ilişkileri incelenmiştir.

· Projenin temel araştırma soruları aşağıda özetlenmiştir.

· İlk olarak ebeveynlerin çocuklarıyla oyun oynarken ve geçmişle ilgili konuşurken kullandıkları duygu sözcükleri yoğunluğunun ve sıra alma düzeylerinin

1) Çocuğun ve ebeveynin cinsiyetine bağlı değişiklik gösterip göstermediği,

2) Bu değişikliğin ebeveynin sahip olduğu cinsiyet ideolojisi ile açıklanıp açıklanmadığı ve,

3) İlgili değişkenler arasındaki ilişkinin oyun ve geçmişle ilgili konuşma bağlamlarında farklılaşıp farklılaşmadığı;

· İkinci olarak, çocukların oyuna ve geçmişle ilgili konuşmalara katılım ve amaca yönelik ortaklık düzeylerinin

1) Çocuğun cinsiyetine göre,

2) Ebeveynin cinsiyet ideolojisine göre ve,

3) Bağlamlar arasında farklılaşıp farklılaşmadığı;

· Son olarak, her iki bağlamda da ebeveynlerin duygu paylaşımı ve eş ebeveynlik davranışlarının

1) Ebeveynlerin cinsiyet ideolojisine göre ve,

2) Bağlamlar arasında değişkenlik gösterip göstermediği araştırılmıştır.

Yöntem ve Süreç

· Proje kapsamında Türkiye’nin çeşitli illerinden 4-6 yaş aralığında çocuğu olan 113 aileyle anne-baba-çocuk üçlüsü olarak katıldıkları görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Katılımcı ailelerimize teşekkürler!

· Bu görüşmelerde anne-baba ve çocuk üçlüleri birlikte önce oyun oynayıp, sonra geçmişte birlikte deneyimledikleri bir olay hakkında konuşmuşlardır. Görüşmelerden sonra ebeveynler anne-baba ayrı olarak kendilerine iletilen formları doldurmuşlardır.

· Bütün görüşmeler ebeveynlerden yazılı ve sözlü onay alındıktan sonra kayıt altına alınmış, daha sonra ise yazıya geçirilmiştir.

· Araştırmada kullanılmak üzere hem görsel veriden hem de yazıya dökülmüş veriden araştırma değişkenleri her iki görev için de -oyun ve geçmişe ilişkin konuşma- kodlanmıştır.

· Görsel veriden kodlanan değişkenler şunlardır:

-Çocuğun katılım ve amaca yönelik ortaklık düzeyi

-Ebeveynlerin eş ebeveynlik ve duygu paylaşımı düzeyleri

· Yazılı veriden kodlanan değişkenler ise şunlardır:

-Toplam ve özgün duygu sözcükleri

-Toplam sözcük sayısı

-Sıra alma sayıları

Araştırma Bulguları

· Ebeveynlerin cinsiyet ideolojisi fark etmeksizin kız çocuklarının üçlü oyun esnasında oyuna katılım ve amaca yönelik ortaklık düzeyleri oğlan çocuklarına kıyasla daha yüksek bulunmuştur.

· Daha eşitlikçi bir cinsiyet ideolojisine sahip ebeveynlerde eş ebeveynlik düzeyleri çocuğun cinsiyetinden bağımsız olarak daha geleneksel bir cinsiyet ideolojisine sahip olan ailelere göre daha yüksek bulunmuştur.

· Ebeveynin cinsiyet ideolojisinden bağımsız olarak her iki görevde de anneler babalardan daha fazla duygu sözcüğü kullanmıştır.

· Kız çocuğu olan ailelerde, geçmişe dair konuşma esnasında anneler babalara göre daha fazla duygu sözcüğü kullanmıştır.

· Üçlü oyun esnasında geleneksel anneler eşitlikçi annelere göre daha fazla özgün duygu sözcüğü kullanmış, onları eşitlikçi babalar ve geleneksel babalar takip etmiştir.

· Ebeveynlerin cinsiyet ideolojisi dikkate alındığında, üçlü oyun esnasında, kullanılan özgün duygu sözcüğü sayısı kız çocuğu olan geleneksel annelerde en yüksek bulunmuştur. Bu grubu sırasıyla oğlan çocuğu olan eşitlikçi anneler, oğlan çocuğu olan geleneksel babalar, kız çocuğu olan geleneksel babalar ve oğlan çocuğu olan eşitlikçi babalar izlemiştir.

· Aynı şekilde, kızı olan geleneksel anneler üçlü oyun esnasında toplam duygu sözcüğü kullanımında da en yüksek bulunmuş, bu grubu sırasıyla oğlu olan eşitlikçi anneler, oğlu olan geleneksek anneler, kızı olan eşitlikçi babalar, kızı olan eşitlikçi anneler, oğlu olan geleneksel babalar, oğlu olan eşitlikçi babalar ve kızı olan geleneksel babalar izlemiştir.

Özet ve Değerlendirme

Sonuç olarak, alanda yapılmış önceki çalışmalara benzer olarak annelerin babalara kıyasla, kız çocuklarının da erkek çocuklara kıyasla aile içindeki sosyal etkileşimlere daha yoğun ve zengin bir şekilde katılım gösterdiği bu çalışmanın sonucunda da tekrarlanmıştır. Genellikle geçmişe dönük konuşmalarda görülen bu cinsiyet farklılıkları oyun bağlamında da tekrarlamıştır. İlaveten, bu cinsiyet farklılıklarının geleneksel ailelerde daha güçlü olduğu bulunmuştur. Yine de eşitlikçi ailelerde de fark azalsa bile gözlenmiştir.

ARAŞTIRMACILARIMIZ

TÜBİTAK 1001 121K258

KASIM 2021- KASIM 2023

Uzm. Psikolog Ekin Doğa KOZAK	Dr. Nazlı AKAY	Uzm. Psikolog Bernanur Yiğit	Dr. Nilsu Borhan
Duygu yüklü otobiyografik anılar, ebeveyn-ergen anı konuşmaları, utanç.	Ebeveynlik, eş ebeveynlik, çocuğun psikolojik iyi oluşu, aile dinamikleri, ikincil bakıcılar, gelişimsel psikopatoloji	Ebeveyn-çocuk konuşmaları, sosyal biliş, ahlaki muhakeme ve biliş, otobiyografik bellek ve duygu düzenleme	Ebeveyn-çocuk anı konuşmaları, otobiyografik bellek, toplumsal cinsiyetin bellek üzerindeki etkisi
Uzm. Psikolog Zeynep Betül YENEN	Uzm. Psikolog Hilal Ersoy	Uzm. Psikolog S. Yağmur İlgün	Uzm. Psikolog Sevi Gizem Zeybek
Kişisel yaşam öyküsü gelişimi, dolaylı yaşam öyküsü gelişimi, otobiyografik sorgulama, ergenlikte anlatı kimliği, kurgusal karakterlerin anlatıları	Sosyalizasyon bağlamında otobiyografik bellek gelişimi, kültürleşme, bağlanma	Ebeveyn-çocuk anı konuşmaları, otobiyografik bellek gelişimi, dolaylı yaşam öyküsü gelişimi, ebeveynlik ve benlik kurguları	Kişisel ve dolaylı yaşam öyküsü gelişimi, otobiyografik bellek gelişimi, psikolojik iyilik hali, erken dönem uyumsuz şemalar
Uzm. Psikolog Aysu Alkış	Uzm. Psikolog Feyzanur Yön	Doç. Dr. Çağla Aydın	Doç. Dr. Başak Şahin-Acar
Okul öncesi dönem otobiyografik bellek gelişimi, ebeveyn-çocuk anı konuşmaları, duygu yüklü anı konuşmaları, annelerde bağlanma ve duyarlılık, büyükebeveyn-torun ilişkileri	Aile iklimi bağlamında otobiyografik bellek, kişisel yaşam öyküsü anlatımı, aile ile ilgili anılar, benlik kurguları ve etkili ebeveynlik	Otobiyografik bellek, bireysel farklar, kültür, dil	Otobiyografik bellek gelişimi, aile bağlamında yer alan geçmişle ilgili konuşmalar