TEMEL BİLİMLER YAŞAMA UFKUNDA

Prof. Dr. Ahmet İNAM

Bilim hayat içindir; hayatın sorunlarını çözmek, ona açıklamalar getirmek, geleceğe doğru yürüyen insana yardımcı olmak için kendini sorgulamalıdır. Sorgulama yollarından biri, kendini yaşama ufku içinde görmeye, anlamaya çalışmaktır. Hayatın akışının ardında kalmayan, insana, yaşama sorunları karşısında kılavuz olabilen bilim, yaşama ufku içinde etkinlikte bulunan bilimdir.

Temel bilimler, doğal bilimlerin çekirdeğini oluşturan, matematik, fizik, kimya, biyoloji, yer ve gök bilimlerini bünyesinde barındırır. Dallanıp budaklanan doğa bilimlerinin temel ilkelerini içinde taşır. Bu açıdan, onu yaşama ufku içine alarak sorgulayıp gidişini, sorunlarını anlamak, bilimle etkileşim içinde gelişen bir hayat için kaçınılmazdır.

Yaşama ufku sorgulaması, önce, bilimin iç sorunlarının gözden geçirilmesi ile gerçekleşir.

1. Temel bilimlerin tek tek uğraştığı sorunlar, bu sorunların çözümünde büyük sıkıntılar veren zorluklar nelerdir? Matematik dilinin kullanımında, kullanılan kavramların açıklığı konusunda, ilgi alanına giren olguların gözlemlerinde, ölçülmesinde ne gibi sıkıntılar vardır?
2. Temel bilimler arasında nasıl bir mantıksal bağ vardır? Birbirleriyle etkileşim halinde midirler? Birbirlerine mantık ve bilim felsefesi açısından indirgenebilirler mi?
3. Temel bilimlerde kuram oluşumunda sorunlar nelerdir? Kuramların mantıksal çatısında, düşünsel, ontolojik, mantıksal, epistemolojik, metafizik dayanaklar nelerdir? Temel bilimlerin dayandığı felsefi dayanaklar nelerdir?

Kısaca dile getirmeye çabaladığım iç sorunlarının irdelenmesi ardından, temel bilimlerin "dış bağlantılarını" gözden geçirebiliriz:

1. Temel bilimlerin temel olmayan doğal bilimlerle, "sosyal" bilimlerle ilişkileri nelerdir? Temel bilimler onlardan besleniyor mu? Onları kendi birikimleriyle, kavramsal, deneysel, matematiksel desteklerle besleyebiliyor mu? Temel bilimler, bu çerçevede diğer bilimlere temel oluşturabiliyor mu?
2. Temel bilimler teknolojiyi nasıl destekliyor? Teknolojiyle birbirinden ayrılamaz bir ilişki içinde, onun buyruğunda mı çalışıyor? Yoksa kendi iç gelişimi içindeki sorunları çözmeye uğraşırken, teknolojiye kendi sorunlarını dikte mi ediyor?
3. Temel bilimlerin araştırma gündemlerini ne belirliyor? Şu an araştırma konusu edinilen sorunlar temel bilimlerin kendi iç tarihlerinden mi geliyor yoksa araştırma konuları onlara dayatılıyor mu?
4. Temel bilimler eğitimi nasıl yürütülüyor? Bilgisayarın, elektronik teknolojisinin, işletmeciliğin, pragmatik kazanç ve çıkar beklentisinin yoğun olduğu bir dünyada, temel bilimler gençlerin ilgisini yeterince çekiyor mu? Temel bilimlerin nasıl temel olduğu, bu eğitimi gören ve yapan insanlar tarafından biliniyor mu yeterince? Nasıl bir eğitici, temel bilimler eğitiminde gereklidir?
5. Temel bilimler, içinde yer aldığı toplumun, toplumların sorunlarına katkıda bulunabiliyor mu? Temel bilim araştırmacıları neyi, ne adına araştırıyorlar? Temel bilimci, nasıl bir toplumda, kültürde, dünyada yaşadığı sorununu, kendi araştırmalarının tümüyle uzağında mı sanıyor?
6. Temel bilimciler, temel bilimdeki araştırmaları ve eğitimi planlayanlar temel bilimlerin kültürle ilişkisine nasıl bakıyor? Yaşam biçimine, yaşamın niteliğine nasıl bir etkisi, katkısı vardır temel bilimlerin? Temel bilimlerin anlamı, yaşam içindeki yeri, temel bilime dahil midir? Ben bilimimi yaparım, gerisine karışmam diyebilir mi temel bilimci?
7. Temel bilim eğitimi, temel bilimlerdeki araştırmalar nasıl bir insan ve dünya anlayışına dayanıyor? Nasıl bir insan için yürütülüyor araştırmalar? Temel bilimlerin geleceği, nasıl bir insanın, nasıl bir dünyanın geleceğidir?
8. Temel bilimci kendini nasıl görüyor? Yaptığı işin anlamı hakkında ne düşünüyor? Ne işe yarar onun gözünde temel bilimler? Temel bilimci olmak neye benzer? Temel bilimcinin dünyadaki kötülüğün, haksızlığın, zulmün giderilmesinde bir sorumluluğu var mıdır? Dünyayı daha yaşanır kılarak, güzelleştirme çabasında temel bilimci olarak nerededir?

Bütün bu sorular, insanın insan olarak sorumluluğuna ilişkindir, temel bilimci oluşum, sadece benim mesleğimdir, mesleğimle, insanlığımı, yaşayışımı birbirine karıştırmam" diyenlerdenseniz, sizin yaşama ufkunuzda, kendiniz odaklı bir dünya var demektir. Bilimi yaşamınıza katmıyorsunuz demek ki.

Bu görüşle yaşadığınız yaşamınızla bilime katkıda bulunabileceğinizi düşünüyor musunuz?